Биография

Иван Михайлович Гоголев-Кындыл

Олоҕун суола

Иван Михайлович Гоголев-Кындыл (18.01.1930–22.11.1998) — Саха АССР народнай поэта, Саха Республикатын искусстволарын үтүөлээх деятелэ, Саха комсомолун бириэмийэтин лауреата. 1957 сылтан СССР Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ.
1930 с. тохсунньу 18 күнүгэр Бүлүү куоракка төрөобүтэ.
1937 с. Чочу 7 кылаастаах оскуолатыгар үөрэнэ киирбитэ.
[1944–1945 сс. (күһүөрү кыһыҥҥа диэри) Бүлүүтээҕи педагогическай училищеҕа үөрэнэр].
1947 с. Дьокуускай куорат 2-с нүөмэрдээх оскуолатын бүтэрбитэ.
1948 с. бастакы хоһооно «Хотугу сулус» сурунаалга бэчээттэммитэ.
1952 с. 22 саастааҕар «Ынырар уоттар» диэн хоһооннорун уонна поэмаларын хомуурунньуга бэчээттэммитэ. Чаҕылхай талаан саха поэзиятыгар дохсуннук уонна киэн далааһыннаахтык киирбитэ, онтон ыла саха ааҕааччыларын куттарын туппута, кинилэр тапталлаах суруйааччыларынан буолбута.
1954 с. Москваҕа Максим Горькай аатынан литературнай институту бүтэрбитэ. Аҕыйах сыл Саха сиринээҕи кинигэ издательствотыгар редакторынан, оскуолаҕа учууталынан үлэлээн баран, идэтийбит суруйааччы быһыытынан олоҕун бүүс-бүтүннүүтүн үлүскэннээх айар үлэҕэ анаабыта уонна ол тухары айар үлэтигэр саамай тахсыылаах кэмин иккис төрөөбүт сирин кэриэтэ буолбут Ханалас улууһун Покровскайыгар — эймэнэ туойбут Улуу Эбэтин Өлүөнэ үрдүк кытылыгар — олорон ааспыта.

«Иван Гоголев-Кындыл Уйбаан дууһатынан, хаалларбыт айымньыларынан чахчы Улуу поэт, Улуу романист, Улуу драматург этэ. Ону ситэри арыйар, итэҕэтэр инники сорукпут»

Сивцев Василий Тарасович — литератураны ырытааччы, тылбаасчыт, саха норуодунай бэйиэтэ.

1957 с. ССРС суруйааччыларын Союһун чилиэнэ буолбута.
1958 с. «Хаарчаана» диэн ааттаах оҕолорго анаан суруйбут кинигэтэ бэчээттэммитэ.
1961 с. ССКП чилиэнэ буолбута
1961 с. «Кыталыктар кырдаллара» диэн музыкальнай остуоруйа-пьесата Саха государственнай драматический театрын сценатыгар ситиһиилээхтик турбута.
1962 с. «Хотугу сибэкки» диэн опереттата Саха музыкальнай-драматическай театрын сценатыгар туруоруллубута.
1962 с. «Саха АССР искусстволарын үтүөлээх деятелэ» бочуоттаах аат инэриллибитэ
1962 с. Саха поэттарыттан бастакынан «Күн хэйата» диэн хоһоонунан улахан романы суруйбута.
1976 с. Композитордар Валерий Кац кини либреттотыгар «Кыһыл көмүс ох» операны, онтон Захар Степанов эмиэ кини либреттотыгар «Сээркээн сэһэн» мюзиклы туруорбуттара.
1977-1987 сс. «Хара кытылык» диэн биир бөдөн уонна ааҕааччы киэн сэнээриитин ылбытүс кинигэлээх романа бэчээттэммитэ.
1978 с. Саха комсомолун аатынан бириэмийэ аан бастакы лауреата буолбута.
1980 с. «Бочуот знага» ордены Иван Гоголев-Кындыл Уйбааҥҥа ССКП Саха уобаластааҕы комитетын I секретара Г.И. Чиряев туттарбыта.
1985 с. Иван Гоголев-Кындыл Уйбаан либреттотыгар Захар Степанов «Биһик ырыата» диэн операта Саха музыкальнай-драматический театр сценатыгар ситиһиилээхтик туруоруллубута.
1986 с. Композитор Владимир Ксенофонтов поэт »Аал Луук мас аман өһө» диэн поэматыгар симфония, композитор Валерий Кац кантата суруйбуттара.
1987 с. ити симфония бастакы телевизионнай премьерата, симфоническай оркестры Г.Кривошапко салайан, ситиһиилээхтик оонньоон иһитиннэрбиттэрэ.
1990 с. Саха АССР народнай поэтын аата иҥэриллибитэ.
1990 с. Бүлүү улууһун «Бочуоттаах гражданина» диэн үрдүк аат инэриллибитэ.
1997 с. олохтоммут «Северная звезда» диэн Россия литературнай бириэмийэтин лауреатын үрдүк аатын бастакынан ылбыта.
1998 с. «РФ культуратын үтүөлээх үлэһитэ» буолбута.
1998 с. Россия Президенэ Б. Ельцин укаһынан «Дружба» орденынан надараадаламмыта.

«…Айар үлэ дьолун бары дьолтон ордоробун…»

Иван Михайлович Гоголев-Кындыл

Поэт бэйэтэ ылыммыт суруйар аатын туһунан

“Ойуун бу мээнэ киһи буолбатах. Биһиги сахалар чахчы дьикти омуктарбыт. Араас дьикти улуу талааннаах омуктарбыт. Аҥардас олонхобутун да ылан көр. Улуу айымньы. Оттон ойууттарбыт диэн — улуулар улуулара. Мин төрүппэр аата ааттаммыт улуу кырдьаҕас баара үһү… Ол улуу кырдьаҕас өлүөн эрэ иннинэ уолун, мин эһэбин, Кындыл Уйбааны, ыҥыран ылбыт уонна эппит: “Дьэ, тоойуом, мин өбүгэлэрбэр аттанарым чугаһаата. Эн эмиэ мин курдук алта оҕолонуоҥ: үс уол, үс кыыс. Аана диэн кыыһыҥ эмиэ үс уол, икки кыыс оҕолонуо. Кини иккис уола бэлиэлээх төрүө. Ол оҕо миигин солбуйуо…

Попов, Иннокентий Куприянович. Иван Михайлович Гоголев-Кындыл — прозаик, народнай поэт // Саха суруйааччыларын псевдонимнара / И. К. Попов. — Дьокуускай : Бичик, 2005. – С. 11-13.

И. М. Гоголев бастакы псевдонимын туһунан

«…Сэрии бастакы сылыгар оскуолабытыгар [Чочу оскуолата, Бүлүү улууһа] «Кырыымпа буолларбыан» диэн билиҥҥэ диэри ылланар ырыа тылларын автора Семен Кузьмич Попов-Витамин директорынан үлэлии кэлэр. Кэлээтин үөрэнээччилэр айар дьоҕурдарын сайыннарарга болҕомтотун туһаайар. Оскуолабыт литературнай куруһуоктанар. Оскуолатааҕы истиэнэ хаһыатгарын матырыйааллара үксүгэр хоһоонунан суруллаллар. Уйбанчыак хоһоону биирдэ аахта, иһиттэ да нойосуус кэриэтэ өйдөөн хааларын бииргэ үөрэммитгэрэ сөҕөллөрө. «Мэник Баанньа Гоголевтан саха норуота бүтүннүүтэ киэн тугтар киһитэ тахсыаҕа», — диэн директорбыт уруокка этэр эбит. (Таарыччы аҕыннахха, Уйбаан Өлөөҥҥө тохсус кылааска үөрэнэ сылдьан, сакалааттаһан баран, «Евгений Онегины», ис хоһоонун биэрэн туран, нойосуус аахпыт). Уһун биримиэнэлэргэ, нэһилиэкпитигэр, оскуолабытыгар буолар концертарга дирскторбыт бэйэтэ суруйбут хоһооннорун ааҕарын үөрэнээччилэр умсугуйан истэллэрэ. Семен Кузьмич үлэлии сылдьан, сэрии кэмигэр, сэллик ыарыыттан өлбүтэ. Иван, литератураҕа интэриэһин өйдөөбүт уонна өйөөбүт күндү учуугалын кэриэстээн, бастакы хоһооннорун Витаминин диэн аатынан илии баттаан суруйара, таһаарара…» (поэт, тылбаасчыт, Саха Республикатын культуратын үтүөлээх үлэһитэ Василий Тарасович Сивцев кэпсээниттэн)

Источник: Кычкина Е. Н. Кэскили кэрэһэлиир кэрэ кэм / Е. Н. Кычкина // Төрөөбүт тыл уонна литература : саха тылын уонна литературатын учууталыгар аналлаах сылга түөртэ тахсар научнай-методическай сурунаал / . – 2010. – N 1 (17). – тохсунньу – кулун тутар ый. – 2010. – С. 53.

Иван Михайлович Гоголев-Кындыл